Nowelizacja dyrektywy budynkowej EPBD – fakty i mity

Mało które propozycje prawne wywołują taką dyskusją i takie emocje, jak dyrektywa energetycznej sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Co należy o niej wiedzieć i na jakie zmiany warto zwrócić uwagę – analizują mec. Małgorzata Banasik i mec. Bartłomiej Kielasiński z kancelarii BWW.

Unijne młyny prawne mielą powoli, ale konsekwentnie. Po prawie trzech latach od opublikowania przez Komisję pakietu Fit for 55 uchwalona została nowa dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, stanowiąca element tego pakietu, a także planu REPowerEU, przyjętego w odpowiedzi na agresję Rosji na Ukrainę i kryzys energetyczny.

Nowa dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 2024/1275 z 24 kwietnia 2024 r. (EPBD – energy performance of buildings directive) została opublikowana w Dzienniku Urzędowym UE 8 maja br. i weszła w życie 20 dni później. Ma zastąpić poprzednio obowiązującą dyrektywę (2010/31/UE) z dniem 30 maja 2026 r. Do 29 maja 2026 r. państwa członkowskie mają czas na dokonanie pełnej transpozycji nowej dyrektywy EPBD do 29 maja 2026 r.

Ma ona na celu modernizację budynków publicznych i prywatnych, mieszkalnych i niemieszkalnych tak, aby poprawić ich charakterystykę energetyczną i zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych w celu osiągnięcia bezemisyjnych zasobów budowlanych do 2050 r.

Co się zmienia?

Dyrektywa EPBD wprowadza szereg nowych lub istotnie zmienia dotychczasowe rozwiązania w celu osiągnięcie wyznaczonych ambitnych celów.

  1. Wymóg bezemisyjności budynków i minimalne normy charakterystyki energetycznej

To z pewnością najczęściej komentowany element nowej dyrektywy. Założenie jest takie, że do 2050 roku wszystkie budynki powinny być budynkami bezemisyjnymi. Jakie szczegółowe rozwiązania przyjęto?

  • od 1 stycznia 2028 r. wszystkie nowe budynki będące własnością instytucji publicznych będą musiały być bezemisyjne,

  • od 1 stycznia 2030 r. wymóg bezemisyjności obejmie wszystkie nowe budynki.

Budynke bezemisyjny to budynek o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej wymagający zerowej lub bardzo małej ilości energii, niewytwarzający na miejscu emisji dwutlenku węgla z paliw kopalnych i wytwarzający zerowe lub bardzo małe ilości operacyjnych emisji gazów cieplarnianych. Oznacza to, że w budynkach bezemisyjnych całość wykorzystywanej energii powinna pochodzić ze źródeł odnawialnych lub bezemisyjnych.

W przypadku budynków niemieszkalnych, państwa członkowskie powinny ustalić minimalne normy charakterystyki energetycznej oraz tzw. maksymalne progi charakterystyki energetycznej na dwóch poziomach (określane jako „próg 16 %” i „próg 26 %”) i zapewnić, że wszystkie budynki niemieszkalne nie będą przekraczały tych progów od 2030 (próg 16 %) oraz 2033 (próg 26 %) roku.

Jeśli natomiast chodzi o budynki mieszkalne, to dyrektywa EPBD przewiduje, że nie będą miały do nich zastosowania minimalne normy charakterystyki energetycznej, jednak państwa członkowskie będą zobowiązane do zmniejszenia zużycia energii pierwotnej ogółu budynków mieszkalnych:

  • do 2030 r. o co najmniej 16 % w porównaniu z 2020 r.,

  • do 2035 r. o co najmniej 20-22 % w porównaniu z 2020 r.,

  • do 2040 r., a następnie co 5 lat, było równe lub niższe od wartości wynikającej ze średniego zużycia energii pierwotnej w latach 2030-2050 (ustalanej na poziomie krajowym).

W odniesieniu do budynków mieszkalnych, państwa członkowskie będą miały swobodę wyboru narzędzi, za pomocą których osiągają wymaganą poprawę zasobów budynków, takich jak minimalne normy charakterystyki energetycznej, pomoc techniczna i środki wsparcia finansowego.

Dodatkowo w stosunku do istniejących budynków przewidziano, aby przy wykonywaniu ważniejszej renowacji budynku jego charakterystyka energetyczne została poprawiona tak, aby osiągała minimalne normy charakterystyki energetycznej – na ile jest to technicznie, funkcjonalnie i ekonomicznie wykonalne.

  1. Krajowy plan renowacji budynków

Każde państwo członkowskie powinno ustanowić krajowy plan renowacji budynków, który zastąpi długoterminową strategię renowacji przewidzianą w poprzedniej dyrektywie 2010/31. Plan ten będzie zawierał m.in. przegląd krajowych zasobów budowlanych oraz strategie w zakresie ich renowacji w celu zmniejszania emisyjności.

Pierwszy projekt krajowego planu renowacji budynków należy przedstawić KE do końca 2025 r. , a skonsultowany z Komisją i przyjęty krajowy plan do końca 2026 r. Kolejne plany należy przygotowywać co 5 lat i przedstawiać w ramach zintegrowanego krajowego planu w dziedzinie energii i klimatu.

  1. Świadectwa i klasy charakterystyki energetycznej budynków

Budynki będą podzielone na klasy energetyczne w skali od A (zeroemisyjne) do G (tzw. wampiry energetyczne), z dodatkową kategorią A+. Klasa budynku będzie określona w świadectwie charakterystyki energetycznej. Nowością jest wymóg, aby 29 maja 2026 r. świadectwa charakterystyki energetycznej były zgodne ze wzorem określonym w załączniku do dyrektywy.

  1. Źródła ciepła

Dyrektywa EPBD nie wprowadza obowiązku wymiany źródeł ciepła w sposób kategoryczny i obligatoryjny. Przewidziano jednak, że od 1 stycznia 2025 r. państwa członkowskie nie udzielają żadnych zachęt finansowych do instalacji indywidualnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi, z wyjątkiem kotłów wybranych do inwestycji przed 2025 r.

Jednocześnie państwa członkowskie powinny dążyć do wymiany indywidualnych kotłów zasilanych paliwami kopalnymi w istniejących budynkach, zgodnie z krajowymi planami stopniowego wycofywania kotłów zasilanych paliwami kopalnymi. Dodatkowo państwa członkowskie mogą ustanowić nowe zachęty i finansowanie, aby zachęcić do odchodzenia od systemów ogrzewania i chłodzenia opartych na paliwach kopalnych.

  1. Energia słoneczna w budynkach

Ciekawym rozwiązaniem jest wymóg, aby wszystkie nowe budynki były projektowane w taki sposób, aby zoptymalizować ich potencjał w zakresie wykorzystania energii słonecznej, wyznaczany na podstawie natężenia promieniowania słonecznego w danym miejscu, co umożliwi późniejszą opłacalną ekonomicznie instalację technologii słonecznych. Dodatkowo państwa członkowskie powinny zapewnić montowanie instalacji PV na budynkach publicznych i niemieszkalnych w określonych etapach, a do 31 grudnia 2029 r. na wszystkich nowych budynkach mieszkalnych.

  1. Finansowanie i pomoc

Zakładane zmiany będą kosztowne. Dlatego, dyrektywa EPBD przewiduje kilka źródeł finansowania renowacji budynków. Po pierwsze, państwa członkowskie powinny opracować systemy wsparcia finansowego na rzecz renowacji budynków ze środków krajowych i unijnych. Po drugie, promowane mają być produkty kredytowe na rzecz efektywności energetycznej, takie jak zielone kredyty hipoteczne i ekokredyty.

Systemowego wsparcia w opisywanym zakresie wymagają zwłaszcza spółdzielnie mieszkaniowe. Dlatego warto docenić starania Ministerstwa Rozwoju i Technologii oraz Funduszy i Polityki Regionalnej o środki na ten cel. Dobrym pomysłem jest także Społeczny Fundusz Klimatyczny, nad którym prace trwają.

Każde państwo unijne musi stworzyć sieć punktów doradztwa (tzw. One Stop Shop). Ekodoradcy mają bezpłatnie i kompleksowo pomagać wszystkim zainteresowanym w skorzystaniu z dostępnych rozwiązań i źródeł wsparcia. Ich rolą ma być również pomoc w napisaniu, złożeniu i rozliczenia wniosku o dofinansowanie wymiany źródła ciepła.

Dalsze kroki

Proponowane zmiany bez wątpienia wymagają głębokich reform na poziomie krajowym. Rząd już się na to przygotowuje. Zmian wymaga szereg aktów prawnych, w tym ustawa o charakterystyce energetycznej budynków, Prawo budowlane oraz akty wykonawcze. Dodatkowo zaktualizowane lub przygotowane muszą zostać również dokumenty rządowe: krajowy plan renowacji budynków, krajowy plan wprowadzenia współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia budynków oraz krajowy planu zasad kształtowania systemów wsparcia.

Mityczne zmiany

Po rzeczywiście wprowadzanych zmianach należy wskazać również takie, których nie przewiduje dyrektywa EPBD, a informacje o nich pojawiają się w dyskusji publicznej.

Po pierwsze, dyrektywa nie przewiduje sankcji za brak termomodernizacji, albo używanie technologii grzewczej opartych na paliwach kopalnych. To na Polsce jako na państwie członkowskim ciąży wykazanie poziomu zaoszczędzonej energii w poszczególnych kategoriach budynków. Zaniedbania w tym zakresie przełożą się jednak na rachunki za energię dla odbiorców końcowych.

Po drugie, nie będzie odbierania nieruchomości za niespełnianie norm.

Po trzecie, nie wszystkich budynków dotyczą zmiany wprowadzane przez dyrektywę oraz jej implementację. Zwolnione z nich będą m.in. budynki zabytkowe, rolnicze, domy o powierzchni do 50 m kw., a także „budynki sezonowe”, czyli domki letniskowe, zamieszkiwane przez mniej niż 4 miesiące w roku. Oprócz tego zwolnione ze stosowania nowych przepisów będą obiekty przemysłowe, warsztaty. Jednocześnie, dla budynków mieszkalnych ogólnie przewidziano łagodniejsze wymogi niż dla budynków niemieszkalnych i publicznych.